Mroczne strony umysłu. Osobowość dyssocjalna

Pora na kolejny odcinek cyklu dotyczącego zaburzeń osobowości. Dyssocjalne zaburzenie osobowości to jedno z najbardziej rozpalających wyobraźnię ogółu zaburzeń psychicznych. Osoby nim dotknięte często stają się bohaterami poczytnych kryminałów czy kasowych filmów. Jednak jak wygląda naprawdę? Czym charakteryzuje się osobowość dyssocjalna?

Osobowość dyssocjalna – czy to socjopata?

Najogólniej rzecz biorąc, człowiek dotknięty dyssocjalnym zaburzeniem osobowości nie liczy się z normami społecznymi. Choć kryteria diagnostyczne ICD-10 i DSM-IV-TR (osobowość antyspołeczna) nieco się między sobą różnią, podstawowy obraz kliniczny zaburzenia jest w nich pod tym względem tożsamy. Aby zostało zdiagnozowane dyssocjalne zaburzenie osobowości, zachowanie pacjenta musi spełniać co najmniej trzy z siedmiu kryteriów m.in.: nieuczciwość, brak wyrzutów sumienia, czy narażanie bezpieczeństwa siebie i/lub innych, a także drażliwość. Osobowość dyssocjalną diagnozuje się po ukończeniu przez pacjenta 18. roku życia, pod warunkiem, że już przed piętnastym rokiem życia występowały zaburzenia zachowania oraz antyspołecznym zachowaniom nie towarzyszy choroba psychiczna (mania czy psychoza). Przyczyny, podobnie jak w przypadku innych zaburzeń osobowości, są dwojakie: biologiczne (między innymi – nieprawidłowe działanie układu limbicznego mózgu, odpowiedzialnego za emocje) oraz środowiskowe (styl wychowania przez opiekunów). Specjaliści sądzą, że wykształceniu się u dziecka osobowości dyssocjalnej może sprzyjać brak miłości i bezpieczeństwa w dzieciństwie, doświadczanie przemocy i wychowywanie się w rodzinie z problemem narkotykowym i alkoholowym.

Jak zachowuje się osoba dyssocjalna?

Osoby cierpiące na osobowość dyssocjalną przede wszystkim wykazują się znacznym upośledzeniem empatii. Lekceważą obowiązujące normy społeczne i łatwo i szybko poddają się frustracji. Potrafią być bezwzględne i agresywne. Trudno nawiązują relacje z innymi, rzadko tworzą trwałe związki. Nie wykazują wyrzutów sumienia po tym, kiedy zrobią krzywdę innym. Osoba dyssocjalna ma również skłonności do manipulowania innymi oraz pokrętnego i wyrafinowanego tłumaczenia własnych złych zachowań. Często jest drażliwa, łatwo wpada w furię i już od dzieciństwa stwarza problemy wychowawcze. Cechuje ją nieraz tak duży brak odpowiedzialności, że trudno utrzymać jej stałą pracę, dokończyć studia czy zajmować się dzieckiem. Do tego nie ma oporu przez kłamaniem – potrafi posługiwać się nawet fałszywą tożsamością. Wszystko to robi nie tylko, aby osiągnąć cel, ale także nierzadko dla… przyjemności.

Jak poradzić sobie z osobowością dyssocjalną?

Mimo konkretnych zaburzeń pracy układu nerwowego osoba cierpiąca na dyssocjalne zaburzenie osobowości jest świadoma swoich poczynań – nie można więc zwolnić jej z odpowiedzialności za popełnione przestępstwa. Ważnym elementem postępowania z taką osobą jest jednak psychoterapia. Często osoby dyssocjalne są wręcz zmuszane do podjęcia się jej, na przykład podczas resocjalizacji. Co ciekawe, im osoba jest starsza, tym łatwiej jej poradzić sobie ze swoim antyspołecznym zachowaniem. Niekiedy dodatkowo stosuje się farmakoterapię, jeśli w procesie terapeutycznym u pacjenta pojawi się lęk, depresja czy poczucie winy. Choć psychoterapia osobowości dyssocjalnej nie należy do najłatwiejszych, potrafi realnie pomóc i jest podstawowym elementem leczenia.

 

Na podstawie: Czabała, J. Podstawowe zaburzenia psychiczne, w: Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 3, J. Strelau (red.), Gdańsk 2000; za: Zasuń, A. (2014). O psychologicznych aspektach w działalności tajnych służb, w: Sekretna wojna II. Z dziejów kontrwywiadu II RP, red. Z. Nawrocki, Poznań 2015.