Wszyscy jesteście podejrzani! Czym jest osobowość paranoiczna?

Kilka tygodni temu wspominaliśmy o zaburzeniach osobowości i o tym, czym różnią się one od chorób psychicznych. Dzisiaj pod lupę weźmiemy pierwsze z nich. Czym jest osobowość paranoiczna?

Osobowość paranoiczna – co to jest?

Pierwsze opisy osobowości paranoicznej pojawiły się pod koniec XIX w., w pracach Magnana. Uczony, wspominając o tak zwanych „psychozach paranoicznych”, za jeden z powodów wystąpienia takich dolegliwości podawał „kruchą osobowość”. Dziś paranoiczność (lub: paranoidalność) odnosi się przede wszystkim do trwałego wzorca zachowania, charakteryzującego się przesadną i wzmożoną podejrzliwością. Specjaliści diagnozują osobowość paranoiczną w przypadku patologicznego natężenia wszystkich lub kilku z sześciu cech: wrogości, nadmiernej czujności, podejrzliwości, nadwrażliwości, autonomiczności i tak zwanej sztywności. Zazwyczaj zaburzenie diagnozowane jest między trzydziestym a czterdziestym rokiem życia, kiedy pacjent trafia na psychoterapię z powodu silnej depresji, izolacji od otoczenia, zaburzeń lękowych lub innych problemów uniemożliwiających mu codzienne funkcjonowanie. Niekiedy potrzebna jest nawet krótka hospitalizacja.

Jak wygląda osobowość paranoiczna?

W zależności od przyjętych kryteriów dotyczących zdrowia psychicznego, obraz kliniczny zaburzenia nieco się różni. ICD-10 podaje siedem objawów, z których co najmniej trzy muszą być spełnione, aby postawić diagnozę paranoicznego zaburzenia osobowości. Są to między innymi silna koncentracja na teoriach spiskowych (niepotwierdzonych) lub nieuzasadnione podejrzenia o niewierność partnera czy partnerki, a także skłonność do długotrwałego przeżywania cierpienia i krzywd. Kryteria DSM-IV prezentują również siedem charakterystycznych objawów (bezpodstawne podejrzenie dotyczące oszukiwania przez najbliższych, ciągłe rozpamiętywanie urazów, szukanie podtekstów w neutralnych wypowiedziach), z których co najmniej cztery muszą być spełnione, aby zdiagnozować zaburzenie. DSM-IV zaznacza też, że o paranoicznym zaburzeniu osobowości mówimy wówczas, gdy nie ma towarzyszących mu zaburzeń fizjologicznych lub psychotycznych. To ważna uwaga: osobowość paranoiczna nie jest chorobą (choć czasem poprzedza schizofrenię). Nie towarzyszą mu halucynacje, urojenia ani zaburzenia myślenia, nie powinno się również wiązać jej z nadużywaniem alkoholu i narkotyków.

Leczenie osobowości paranoicznej

Choć osobowość paranoiczna nie jest chorobą, bardzo często utrudnia funkcjonowanie pacjenta i jego rodziny. Stąd zazwyczaj zlecana jest psychoterapia, która ma na celu nauczyć paranoika radzić sobie z podejrzliwością i nadwrażliwością. Spotkania z terapeutą to fundament leczenia, choć niekiedy stosuje się farmakoterapię wspomagającą, na przykład, gdy osobowości paranoicznej towarzyszą zaburzenia lękowe czy depresja. Terapia jest długa – niekiedy trwa nawet kilka lat – jednak przy zaangażowaniu pacjenta i terapeuty może pomóc paranoikowi uporać się z wewnętrznymi demonami.

 

Na podstawie: Soroko, E. (2014) Paranoiczne zaburzenia osobowości. W: Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (red), Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.