Osobowość unikająca – kiedy ucieczka jest rozwiązaniem

W naszym cyklu o zaburzeniach osobowości czas na kolejną odsłonę. Osobowość unikająca – znana również jako osobowość lękliwa – to nieprzyjemne zaburzenie, które daleko wykracza poza ramy codziennej zwykłej nieśmiałości.

Osobowość unikająca – diagnozowanie i geneza zaburzenia

Osobowość unikająca charakteryzuje się przede wszystkim unikaniem kontaktów społecznych – z tego powodu, często mylona jest z osobowością schizoidalną lub aspołecznym typem osobowości. Jednak powody stronienia od ludzi w tym przypadku są zupełnie inne, a ich efekt wygląda nieco inaczej. Kryteria DSM-IV prezentują siedem możliwych objawów, z których spełnione muszą być co najmniej cztery, by móc postawić diagnozę osobowości lękliwej. Są to m.in. niechęć do wiązania się z innymi ludźmi (z wyjątkiem kilku lubianych osób), unikanie działalności zawodowej, która wymaga kontaktów interpersonalnych (spowodowana lękiem przed odrzuceniem), zaabsorbowanie krytyką własnej osoby czy postrzeganie siebie jako gorszego od innych. Kryteria ICD-10, poza ogólnymi czynnikami pozwalającymi sądzić o zaburzeniu osobowości, prezentuje sześć, z których pacjent musi spełniać co najmniej cztery: na przykład stałe napięcie i niepokój, unikanie związków, czy ograniczony tryb życia, by zapewnić sobie fizyczne bezpieczeństwo. Przyczyny osobowości unikającej są podobnie jak w przypadku innych zaburzeń osobowości dwojakie: biologiczne (na przykład genetyczne) i środowiskowe, wynikające z nieprawidłowego stylu wychowania (negatywne doświadczenia życiowe czy hamowanie przez opiekunów zachowań eksplorujących świat).

Osobowość lękliwa – jak ją rozpoznać?

Osoba, którą cechuje to zaburzenie znane jako osobowość unikająca – czy lękliwa – z reguły uskarża się na ciągłe uczucie napięcia i niepokoju. Sytuacje wymagające kontaktów interpersonalnych są dla niej niezwykle trudne. Jednocześnie osoby te bardzo koncentrują się na wszelkich przejawach krytyki ze strony społeczeństwa, często wyolbrzymiają ją i nadmiernie się nią przejmują. Pacjent, który cierpi na unikające zaburzenie osobowości, stara się unikać wszelkich sytuacji, które mogą przynieść potencjalne niebezpieczeństwo – nawet gdy to bardzo mało prawdopodobne. Do tego, unikają nie tylko bliskich związków z innymi – intymnych czy przyjaźni – ale też i  pracy, w której wymagane są kontakty interpersonalne.  Są bowiem zbyt wrażliwi na krytykę innych. Wielkim i stresującym wyzwaniem są dla nich nowe sytuacje, na przykład pierwsza praca, wyjazd na studia czy małżeństwo – czują, że sobie nie poradzą. Osoba lękliwa zazwyczaj ma bardzo niską samoocenę, czuje się gorsza, głupsza i brzydsza od innych i ze wstydu usuwa się w cień, choć zazwyczaj przekonanie to nie ma nic wspólnego ze stanem faktycznym. Warto pamiętać, że lęk ten jest inny niż w przypadku fobii społecznej – nie towarzyszą mu na przykład obawy przed zaczerwienieniem się, czy drżeniem dłoni.

Walka z osobowością lękliwą – krok po kroku

Osobowość unikająca nie jest chorobą, ale trudno z nią żyć. Dlatego warto pomyśleć o leczeniu. Podstawą jest terapia, a ponieważ osobom często towarzyszą zaburzenia lękowe, nerwica i depresja, niekiedy potrzebne jest również wzmacniające psychikę leczenie farmakologiczne. Jednak to psychoterapia jest podstawą. Terapeuta pomaga pacjentowi odzyskać wiarę w siebie i odpowiednią samoocenę: krok po kroku, uczy go radzić sobie z krytyką i uodparniać się na trudne sytuacje społeczne. Terapia osobowości lękliwej jest trudna i nierzadko trwa nawet kilka lat, ale dzięki dobrym specjalistom, pacjent ma szansę żyć bez lęku i odważnie wyjść do ludzi – ku nowym związkom i wyzwaniom zawodowym, a także nowym pasjom.

 

Na podstawie:

Gawda, B., & Czubak, K. (2012). Style przywiązania a cechy zaburzeń osobowości. Studia Psychologica, 12(2).

Soroko, E (2014).  Integracyjne modele w diagnozie zaburzeń osobowości. W: L. Cierpiałkowska, E. Soroko (red.), Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej. Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.