5 nieoczywistych ciekawostek o szympansach

Szympansy to naczelne, z którymi dzielimy największą część naszego kodu genetycznego – to nie teoria, to fakt. Wiąże się to więc z wieloma niesamowitymi zdolnościami szympansów, o które moglibyśmy ich nawet nie podejrzewać. Sprawdźmy, o co chodzi.

1. Szympansy potrafią nauczyć się zasad gry w papier kamień nożyce i grają na poziomie 4-letniego dziecka.

Granie w papier – kamień – nożyce wydaje nam się czynnością niezwykle prostą i niewymagającą. Nawet dziecko umie się tego nauczyć, fakt, jednak zrozumienie zasad panujących w grze wymaga posługiwania się myśleniem logicznym i rozumieniem wielu prostych zagadnień, jak choćby to, jaki cel ma sama gra, czy to, że polega ona na tym, by za każdym razem starać się wygrać. Sama gra nie jest też aż tak bardzo prosta, jak mogłoby się wydawać, ponieważ poza czystą logiką posiada też element abstrakcji. Posługujemy się w niej wyższością znaków: papier(1) – nożyce(2) – kamień(3). Od jedynki silniejsza jest dwójka, od dwójki trójka, a od trójki… jedynka! Zrozumienie tego przez szympansy daje nam pewność, że są one w stanie łączyć myślenie logiczne, z myśleniem abstrakcyjnym, co z kolei mówi nam o tym, że potrafią rozwiązywać problemy złożone z wielopłaszczyznowych zagadnień. Skąd natomiast wiemy, że jest to poziom 4-letniego dziecka? Z badania, w którym pokazywano szympansom znaki, a te miały pokazać znak, który z nim wygrywa. Szympansy od razu wskazywały odpowiedni znak w 90% przypadków, czyli robiły to tak samo sprawnie, jak 4-letnie dzieci.

2. Szympansy są w stanie nauczyć się języka migowego, a następnie nauczać kolejne osobniki.

W latach 60. małżeństwo naukowców adoptowało szympansicę Washoe, którą postanowiło nauczyć amerykańskiego języka migowego. Po kilku latach pracy, w roku 1969 uznano, że eksperyment się powiódł. Szympansica potrafiła w tym czasie używać około 200 znaków, za pomocą których opisywała przedstawioną rzeczywistość. Stała się niniejszym pierwszą istotą posługującą się znanymi nam językami, która nie była człowiekiem. Sukces był spektakularny i zwrócił uwagę całego świata naukowego, a także zapoczątkował kolejne próby nauczania. Od tamtego czasu z mniejszymi lub większymi sukcesami eksperyment powtórzono z udziałem goryli, delfinów, papug i, uwaga: dzięciołów. Warto mieć na uwadze, że w żadnym przypadku nie było to posługiwanie się językiem w strukturze gramatycznej znanej ludziom, przeważnie były to proste znaki, którymi zwierzęta opisywały to, co widzą, czy czego doświadczają, czyli np. po przedstawieniu fotografii łabędzia, zwierzę odpowiadało „ptak, woda, pływanie”.

3. Szympansy potrafią leczyć się z pomocą roślin i ziół.

Tej obserwacji dokonał Michael Huffman, który w 1987 r. obserwował grupę szympansów na wschodzie Afryki. Dłuższy czas spędził na obserwacji samicy, która leżała na drzewie i zmagała się z chorobą. O powadze jej stanu zdrowia świadczył fakt, że nie była nawet w stanie powstrzymać swoich dzieci przed niebezpiecznymi zabawami. Jej 2-letni syn wspiął się bardzo wysoko na drzewo, a szympansica, zamiast go powstrzymać, odwróciła po prostu wzrok i wolała na niebezpieczną zabawę nie patrzeć. Po pewnym czasie, korzystając z resztki sił, zeszła z drzewa i zagłębiła się w pobliskie krzaki. Oberwała kilka gałązek, znalazła tę jedną właściwą, zerwała z niej korę i zaczęła ją ssać, wyciągając z niej sok. Naukowiec spytał swojego asystenta, co to za roślina. W odpowiedzi usłyszał, że lokalne plemię nazywa ją „mjonso” i używa jej w ten sam sposób, w jaki użyła jej szympansica, aby wyleczyć się z problemów żołądkowych, bólów brzucha, gorączki towarzyszącej malarii, a nawet w trakcie infekcji pasożytniczych układu pokarmowego. Była to pierwsza zaraportowana przez naukowców sytuacja, w której zaobserwowano zachowanie zwierząt, które było świadomym używaniem roślin w celu leczenia przechodzonych chorób.

4. Szympans Congo był znanym malarzem abstrakcji, którego dzieła posiadali między innymi Picasso i Dali, a na aukcjach osiągano za nie kwoty sięgające aż 25000 dolarów.

Congo żył w latach 1954-1964. W wieku dwóch lat, pod okiem zoologa i malarza Desmonda Morrisa, Congo dostał do ręki ołówek i papier. Naukowiec uznał, że młody szympans ma dryg do malowania, więc zachęcał go do dalszych eksperymentów z rysunkiem i malarstwem. Przez kolejne dwa lata Congo stworzył około 400 rysunków i obrazów, których styl określono jako „liryczny abstrakcjonizm impresjonistyczny”. Desmond chciał zainteresować świat swoim podopiecznym, więc wysłał jeden z jego obrazów hiszpańskiemu malarzowi – Pablo Picasso. Ten był pod takim wrażeniem, że powiesił obraz w swojej pracowni, a w kolejnych miesiąca cały świat malarzy wiedział już o młodym i ambitnym Congo, który stał się postacią legendarną. W 2005 r. na aukcji w Bonham wystawiono jego prace między pracami takich osobistości jak Renoir, czy Warhol. Najciekawsze jest to, że na wspomnianych aukcjach obrazy wymienionych malarzy w ogóle się nie sprzedały, a twórczość szympansa licytowana była bardzo chętnie, aż do kwoty 25 000 $.

5. Szympansy i bonobo są wyraźnie praworęczne, podczas gdy orangutany i goryle nie mają wiodącej ręki.

Przez wiele lat świat nauki uważał, że tylko u populacji ludzi obserwuje się wyraźną przewagę jednej ręki w wykonywaniu czynności. Konkretnie prawej ręki, ponieważ 85-90% populacji ludzkiej uważa się za praworęczną. Zwierzęta również wykształcają sobie mocniejszą stronę, ale w skali populacji zwykle nie ma przewagi jednej strony nad drugą. Wyjątkiem są tutaj szympansy i bonobo, których praworęczność jest widoczna w skali ich populacji i śmiało możemy powiedzieć, że większość z nich używa częściej prawej ręki do wykonywania codziennych czynności. Obserwację powtórzono na innych naczelnych, jednak okazało się, że te nie mają tak konkretnych preferencji w wyborze swojej wiodącej strony.

W poprzednim odcinku mówiliśmy między innymi o kocie, który został współautorem pracy naukowej z dziedziny fizyki.