Osobowość zależna – w walce o własną autonomię

Każdy z nas zna osobę, która nie potrafi żyć bez ciągłego kontaktu z innymi. Nieraz kogoś takiego, po kolejnym SMS-ie czy innej natrętnej próbie przypomnienia o sobie, nazywamy toksyczną. Czy jednak zawsze jest to nieznośna wada charakteru? Co dzieje się, gdy ta „toksyczność” dotyka bliskich? Osobowość zależna to nie męczący kaprys, a zaburzenie osobowości i problem dla osoby na nie cierpiącej. Dziś w naszym cyklu o zaburzeniach osobowości weźmiemy pod lupę właśnie ten przypadek.

Osobowość zależna – kiedy się ja diagnozuje?

Osoby cierpiące na zaburzenie osobowości zależnej cechuje przymus ciągłego kontaktu z innymi i całkowite uniezależnienie się od ich zdania – a zatem i ich decyzji, nieraz w najprostszych sprawach. Kryteria ICD-10 podają sześć charakterystycznych dla osobowości zależnej czynników m.in. pozwalanie innym na podejmowanie decyzji, obawa przed odrzuceniem, niechęć do stawiania bliskim wymagań, obawa przed tym, że nikt nie będzie się o nas troszczył – z których pacjent musi spełnić co najmniej trzy, by mogła zostać postawiona diagnoza. Z kolei kryteria DSM-IV  obejmują osiem charakterystycznych cech osobowości zależnej: zaliczamy do nich między innymi brak możliwości wzięcia odpowiedzialności za własne decyzje, nadmierne starania w celu uzyskania wsparcia psychicznego, nierealistyczne lęki przed byciem opuszczonym, niechęć do nawet krótkiego pozostawania bez kontaktu z bliską osobą, czy trudności do inicjowania nowych projektów ze względu na brak wiary bez własne możliwości.

Tak jak w przypadku innych zaburzeń osobowości, osobowość unikająca ma przyczyny zarówno biologiczne, jak i środowiskowe. Do tych pierwszych możemy zaliczyć między innymi czynniki genetyczne, a środowiskowe to m.in. autorytarny czy nadmiernie opiekuńczy styl wychowania lub skuteczne obniżana przez opiekunów pewności siebie dorastającego dziecka. W efekcie dorosła osoba nie wierzy we własne możliwości i kompetencje.

Jak zachowuje się osoba z zaburzeniem osobowości zależnej?

Pacjenci z osobowością zależną często podkreślają, że chętnie przebywają z innymi ludźmi. Chodzi jednak nie tyle o czerpanie przyjemności z towarzystwa przyjaciół, co o męczący lęk, że zostanie się samotnym i opuszczonym. Osoby takie cechuje wręcz niemożliwość, by pozostawać dłuższy czas samemu, do tego ciągle towarzyszy im niepewność oraz poczucie zagubienia. Człowiek z osobowością zależną zazwyczaj „wyznacza” sobie kogoś – przyjaciela, rodziców czy partnera – kto podejmuje za nich wszystkie decyzje, od poważnych życiowych, do najprostszych i codziennych, jak ta, w którym sklepie zrobić zakupy. Jednocześnie posiadacz osobowości zależnej nie jest w stanie sprzeciwić się swojemu „guru”, nie potrafi też okazać niezadowolenia, gdy teraz nadużywa swojej władzy. Zaburzenie to często dotyka partnerów osób uzależnionych, jako forma współuzależnienia. Zgadza się ze wszystkimi jego decyzjami, nawet tymi krzywdzącymi i działającymi na niekorzyść osoby zależnej. Pacjent tak bardzo boi się utraty swoich bliskich, że pokornie i w milczeniu znosi wszystkie ich kaprysy – nie okazując złości ani żadnej innej formy sprzeciwu.

Osobowość zależna – czy można ją leczyć?

Osobowość zależna, rzecz jasna, nie jest chorobą. Jednak tak bardzo utrudnia życie, że zazwyczaj wymaga leczenia. Podstawą tego procesu jest psychoterapia, niekiedy kilkuletnia. Dodatkowo może być wdrożone leczenie farmakologiczne na przykład wtedy, gdy osobowości zależnej towarzyszą depresja, nerwica i zaburzenia lękowe. Podczas psychoterapii z pomocą specjalisty osoba zależna uczy się wyrażać własne Ja i brać odpowiedzialność za własne decyzje. Zmienia sposób patrzenia na samą siebie, buduje swoją samoocenę i uczy się wyrażać niezadowolenie czy sprzeciw, kiedy inni ją wykorzystują. Choć terapia ta niekiedy jest bolesna dla psychiki, człowiek do tej pory zależny, ma szansę dzięki niej stać się w pełni autonomiczną jednostką i przebudować swoje relacje z bliskimi, czyniąc je zdecydowanie bardziej dojrzałymi.

 

Na podstawie:

Cierpiałkowska, L., & Soroko, E. (2014). Zaburzenia osobowości w modelach medycznych i psychologii różnic indywidualnych. Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej.

Margasiński, A. (2009). Współuzależnienie po 30 latach. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia.