Neuroplastyczność – cudowne zdolności regeneracyjne mózgu!

W dawnych wiekach funkcjonowało przekonanie, że mózg dorosłej osoby jest systemem stałym. Jego ukształtowana struktura nie pozwalała na regenerację po wypadku czy naprawienie słabnących z wiekiem zdolności poznawczych. Dopiero od kilkunastu lat mamy pewność: mózg zmienia się do końca życia. I to w zadziwiający sposób.

Pesymistyczne podejście dawnych uczonych

Wybitny dziewiętnastowieczny neuroanatom, Ramon y Cajal, uważał, że w pełni ukształtowanym mózgu nic już nie może się zmienić. Według niego, ustalone szlaki nerwowe biegną swoim wyznaczonym torem, aż do śmierci mózgowej. Swoje rozważania kończył dobitnym „Wszystko może umrzeć. Nic się nie zregeneruje”. Na szczęście, wielki uczony w tej jednej kwestii się pomylił. Dziś już wiemy, że układ nerwowy to dynamiczny system, zmieniający się pod wpływem doświadczeń i środowiska. Wielkie zasługi dla tego odkrycia poczynił polski uczony , Jerzy Konorski. To on w latach 40. wprowadził pojęcie neuroplastyczności – zdolności neuronów do trwałych zmian w procesie uczenia się. Ostatecznie, neurogeneza została w pełni potwierdzona jednak dopiero w 1998 roku.

Dzieci i ich supermózg

Od dawna naukowcy uważnie przyglądają się początkom kształtowania się układu nerwowego, które zachodzi już w okresie prenatalnym i trwa szczególnie intensywnie przez pierwsze miesiące życia dziecka. Na tym etapie występuje ogromna nadprodukcja neuronów – komórki mnożą się na potęgę! Niewykorzystane giną w procesie apoptozy czyli zaprogramowanej śmierci komórek. Początkowa nadprodukcja służy zebraniu materiału zapasowego w razie wystąpienia błędów i usterek. Sama apoptoza jest zupełnie niegroźnym zjawiskiem. Jej mechanizmy dokładnie zbadała włoska  lekarka i noblistka, Rita Levi-Montalcini. Sama była znakomitym potwierdzeniem istnienia neuroplastyczności pamięciowej – żyła 103 lata i do końca życia pracowała!

Uczymy się całe życie

Neuroplastyczność pamięciowa to w skrócie zmiany neuronalne, które zachodzą pod wpływem nabywania kolejnych umiejętności i informacji. Z każdymi nowymi danymi, które przyswajamy, w naszym mózgu zachodzą zmiany, głównie w synapsach. Mogą być różne: często jest to wzmocnienie połączeń synaptycznych, rozgałęzienie dendrytu czyli części neuronu lub pogrubienie ciała komórki. Im więcej się uczymy, tym nasz mózg jest silniejszy. Warto więc go stymulować przez całe życie!

Usterka? Mózg postara Ci się pomóc

Osobny rodzaj neuroplastyczności to plastyczność kompensacyjna. Z tym procesem mamy do czynienia w wyniku urazu głowy lub udaru, które powodują trwałe lub czasowe wyłączenia pewnych struktur z użytkowania. Jednak nasz układ nerwowy jest wyjątkowo sprytny: wiele jego części może przejąć rolę swoich sąsiadów i pracować za dwóch. Stąd praworęczni pacjenci po udarze często zdumiewająco szybko uczą się pisać lewą ręką. Na koniec, pocieszająca informacja: wiele deficytów nabytych wskutek urazu czy wylewu potrafi ustąpić samoistnie. Mózg jest znakomitym lekarzem!

 

Na podstawie:

Mechanizmy plastyczności mózgu, pod red. Małgorzaty Kossut, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa , 1994.