Pacjent HM – niesamowita historia człowieka bez zdolności do zapamiętywania

Jest rok 1953, młody mężczyzna – Henry Molaison z Connecticut traci swoje wspomnienia w wyniku ryzykownego zabiegu neurologicznego, który miał mu pomóc wyleczyć się z padaczki. Operacja, która miała poprawić stan zdrowia liczącego 27 lat pacjenta, zakończyła się w nieprzewidziany sposób – mężczyzna stracił swoje wspomnienia oraz możliwość zapamiętywania nowych doświadczeń.

Henry przeżył kolejnych 55 lat, będąc pod ciągłą obserwacją lekarzy, przyczyniając się do rozwoju naszej wiedzy o neurologii i przechodząc do historii medycyny jako „pacjent HM”.

Operacja, której celem było zmniejszenie napadów padaczkowych, przewidywała usunięcie części mózgu nazywanej hipokampem, który jest umieszczony symetrycznie w obydwu półkulach w części skroniowej mózgu. Nie wiedziano jednak wtedy, że jest on niezbędny do utrzymywania naszych wspomnień.

Operacja była skuteczna w zakresie zmniejszenia drgawek. Pozostawiła jednak pacjenta z głęboką utratą pamięci. Gdy uświadomiono sobie konsekwencje działania, rozgłoszono przypadek Henry’ego, aby zapobiec przeprowadzaniu kolejnych operacji tego typu.

Henry nie mógł od tej pory zapamiętać żadnych nowych informacji. Doznał również utraty wspomnień. Operacja „wymazała” ostatnie 11 lat życia z jego świadomości.

Dla Henry’ego świat zatrzymał się więc w momencie, gdy miał zaledwie 16 lat. Od tej pory nie mógł nauczyć się żadnych nowych słów, utworów lub twarzy, zapominał z kim rozmawiał, chwilę po skończeniu rozmowy, nie wiedział, ile ma lat ani czy jego rodzice żyją, nie potrafił zapamiętać faktów takich jak własne urodziny, lub kto jest obecnym prezydentem Stanów Zjednoczonych.

Nie był w stanie odwołać się w rozmowie do faktów starszych niż sprzed kilku minut, czy nawiązywać żadnych nowych znajomości i każdorazowo musiano mu tłumaczyć cele wizyt lekarskich i przedstawiać personel.

Zachował jednak zdolność do uczenia się umiejętności motorycznych, takich jak np. nauka korzystania z balkonika, kiedy skręcił nogę w kostce. Nauka ta odbywała się na poziomie podświadomości, Henry nie miał bowiem świadomości, że używał kiedykolwiek wcześniej balkonika.

Jego niepamięć stanowiła pułapkę, lecz także wybawienie, pozostawiając go poza świadomością tragicznych zdarzeń.

„Henry nigdy nie by smutny” wspomina profesor Suzanne Corkin profesor neurologii behawioralnej, która miała okazję współpracować przez wiele lat z pacjentem HM. „Henry miał tragiczne życie, ale uczynił go najlepszym, jak tylko mógł. Pokazał światu, że można być obarczonym ogromną niepełnosprawnością i mieć przy tym ogromne znaczenie dla życia. Uważam jego witalność za inspirującą”.

Tragedia Henry’ego Molaisona była jednak jednym z najbardziej znaczących kroków w zrozumieniu funkcji pamięci, dokonanym w minionym stuleciu. Do czasu jego operacji wierzono, że pamięć była właściwością całego mózgu. Jego przypadek pokazał, że duża część zdolności pamięci jest zlokalizowana w jednym obszarze – hipokampie.

Dodatkowo „czystość” umysłu Henry’ego czyniła jego mózg idealnym przedmiotem do badań funkcji poznawczych również w innych dziedzinach.

W wyniku operacji jego osobowość pozostała nienaruszona, wciąż miał ponadprzeciętne IQ i doskonałe umiejętności językowe, zachował również zupełnie normalne zdolności myślenia. Po operacji stał się podmiotem wielu badań naukowych jako pacjent „HM” aby chronić swoją tożsamość. Przez kolejnych 50 lat życia był stale proszony o udział w niezliczonych badaniach i testach neurologicznych.

Badania nad przypadkiem „pacjenta HM” zrewolucjonizowały naszą wiedzę o organizacji ludzkiej pamięci, dostarczając dowodów na odrzucenie starych teorii. Jego przypadek miał wpływ nie tylko na poszerzenie wiedzy w zakresie amnezji i zaburzeń pamięci, lecz również pomógł lepiej zrozumieć funkcje poszczególnych partii mózgu. Pomógł także w definicji patologii mózgu i zrozumienia prawidłowego funkcjonowania tego organu.

Po śmierci w 2008 roku jego mózg został poddany dalszym badaniom – w tym celu utworzona została specjalna trójwymiarowa mapa jego mózgu, pozostawiając go ludzkości jako niezwykły przykład anomalii.