Dinozaury w Polsce

Autor: Adrian Sztuba

Niemal wszyscy słyszeli o dinozaurach z różnych zakątków świata. Nie każdy jednak wie, że żyły one także w Polsce.

Jak na razie znaleziono nieliczne ich pozostałości, czyli skamieniałości. Z każdym rokiem dochodzą jednak nowe odkrycia. Pochodzą one głównie ze Śląska i z Gór Świętokrzyskich, ponieważ w mezozoiku, czyli w czasach panowania gadów, tereny Polski położone na północ były w większości pokryte morzem.

Najliczniejszymi skamieniałościami dinozaurów z terenów Polski są ich skamieniałe tropy, które pozostawiły chodząc po wilgotnym piasku. Znane są także ich kości, choć są nieliczne.

Jednak jakie dinozaury żyły w Polsce? Oto ich krótka lista.

Zauropody

Zauropody to dość rozpoznawalna grupa dinozaurów. Należały do nieco większej grupy nazywanej dinozaurami gadziomiednicznymi. Oprócz zauropodów do tej grupy należały także teropody.

Cechą charakterystyczną tej grupy była miednica taka, jak u współczesnych gadów.

Wracając jednak do samych zauropodów- wśród roślinożernych, długoszyich zauropodów istniały największe znane zwierzęta lądowe. Niektóre, jak brachiozaur miały kilkanaście metrów wysokości, a inne – ponad 40 metrów długości.

W Polsce żyły mniejsi ich przedstawiciele. Najciekawszym ich odkryciem jest szlak tropów pozostawionych przez stado składające się z kilku młodych i dorosłych dinozaurów. Dorosłe miały tylko ok. 10 metrów długości. Tropy te nazwano Parabrontopodus.

Dinozaury ptasiomiednicze

Były one roślinożerne i miały od kilkudziesięciu centymetrów do kilkunastu metrów długości. W Polsce żyły gatunki o długości kilku metrów. Do najmniejszych należały tropy o nazwie Anomoepus. Pozostawiły je bardzo wczesne dinozaury ptasiomiednicze. Były one dwunożne, miały małe przednie kończyny i dość dużą w porównaniu do rozmiarów ciała głowę.

Nazwa „dinozaury ptasiomiednicze” może być myląca- ptaki pochodzą od innej grupy dinozaurów – dinozaurów gadziomiedniczych.

Niedaleko Opola, w Krasiejowie znaleziono kości nieco starszego od nich gada – silezaura (Silesaurus opolensis). Był on roślinożerny, lub wszystkożerny i miał ok. 2 metrów długości. Większość badaczy uważa go za wczesnego dinozauromorfa, natomiast część za dinozaura z grupy dinozaurów ptasiomiedniczych.

Mimo wątpliwości co do tego, czy był dinozaurem, czy nie, już stał się niemal paleontologiczną wizytówką Śląska.

Nieco większe, ale żyjące później były tyreofory – grupa dinozaurów, do której należał scelidozaur, stegozaur, ankylozaur i inne rodzaje dinozaurów z nimi spokrewnione.

Ciekawym rodzajem tropów pozostawionych przez przedstawicieli tej grupy dinozaurów jest Moyenisauropus. Niektóre jego rodzaje pozostawiły gady chodzące w postawie dwunożnej, a niekiedy w czworonożnej. Prawdopodobnie pozostawiło je zwierzę podobne do scelidozaura.

Teropody

Chyba najbardziej znaną grupą dinozaurów są teropody – grupa obejmująca dinozaury drapieżne i kilka wszystkożernych. Najbardziej znanymi teropodami są: tyranozaur, welociraptor, allozaur i terizinozaur.

Tropy teropodów są trójpalczaste, a na palcach mają zazwyczaj pazury. Do pierwszych odkrytych tropów teropodów należą ślady Megalosauripus. Pozostawił je kuzyn allozaura. Jego tropy mają nawet pół metra długości.

Tylko trochę mniejsze są tropy Kayentapus, które pozostawił dilofozaur, lub jego krewny.

Mniejsi kuzyni dilofozaura pozostawili nieco mniejsze ślady, np. takie o nazwie Grallator. Bliskim krewnym „właściciela” tego rodzaju tropów jest celofyz- mały dinozaur z Ameryki Północnej.

Co ciekawe znaleziono pojedyncze kości mogące należeć do dinozaurów pozostawiających trop Grallator. Znaleziono je mi. w Lisowicach niedaleko Opola.

Jednak odkrycia tych skamieniałości przyćmił znaleziony tam w 2007 r. i opisany w 2012 r. Smok wawelski. Miał on aż 6 metrów długości. Niestety naukowcy nadal spierają się, czy jest on dinozaurem, prymitywnym dinozauromorfem (dinozauromorfy to grupa obejmująca dinozaury i ich najbliższych krewnych), czy może nawet jakimś prymitywniejszym gadem.

Pierwszymi praktycznie pewnymi i opisanymi kośćmi (a właściwie jedną kością, bo odnaleziono tylko kość strzałkową) jest skamieniała kość należąca do rodzaju Velocipes.

Żył on mniej więcej w tych samych czasach, co Smok wawelski. Opisany został już w 1932 r. przez niemieckiego naukowca – Friedrich’a von Huene. Niestety- podczas II Wojny Światowej kość zaginęła. Uznano, ze została zniszczona. Jednak Polscy naukowcy niedawno odnaleźli ją, a w 2016 roku opisali. Okazało się, że kość należała do teropoda, a konkretnie do teropoda blisko spokrewnionego z Dilofozaurem i celofyzem.

Podsumowując – lista „polskich” dinozaurów jest dość krótka. Jednak co jakiś czas do listy dodawany jest nowy dinozaur.

Oprócz dinozaurów znaleziono także inne, liczne i bardzo ważne skamieniałości, mi. kości gadów morskich – ichtiozaurów, tropy prawdopodobnych najstarszych znanych nauce płazów i tropy bliskiego krewnego wspólnego przodka pterozaurów i dinozaurów- Prorotodactylus. A pod ziemią leżą jeszcze liczne, nieodkryte skamieniałości, które mogą zmienić naszą wiedzę o przeszłości.

---

Zobacz kanał YouTube Paleontologia TV Autora artykułu 

Źródła informacji:
muzeum.pgi.gov.pl
muzewol.pan.pl (pdf 1)  (pdf 2)
„Smok z Lisowic. Wielki drapieżnik z triasu”, dr Grzegorz Niedźwiedzki, Wydawnictwo: Muzeum Paleontologiczne w Lisowicach i Gmina Pawonków, 2014.