Jak koty podbiły świat

Tysiące lat przed tym, jak koty zdominowały internet, rozprzestrzeniły się w starożytnej Eurazji i Afryce przewożone przez rolników, marynarzy, a nawet starożytnych Wikingów – to wnioski z pierwszych wielkoskalowych badań na temat DNA starożytnych kotów.

Badania skupiały się na sekwencjonowaniu DNA z ponad 200 okazów kotów, najstarsze badane okazy żyły 15 tysięcy lat temu.

Naukowcy wiedzą mało o procesie udomowienia kota, toczy się również aktywna dyskusja nad tym, czy kot domowy (Felis silvestris) jest odmiennym gatunkiem – czy jego zachowanie i anatomia są odmienne od ich dzikich krewnych.

„Nie znamy historii starożytnych kotów. Nie znamy ich pochodzenia, nie wiemy, jak doszło do ich rozproszenia na świecie” mówi Eva-Maria Geigl, genetyk ewolucyjny w Institut Jacques Monod w Paryżu.

Jednym z najstarszych znanych przypadków domowego kota jest liczący 9500 lat pochówek z Cypru, zawierający w środku szczątki człowieka i zwierzęcia.

To sugeruje, że zażyłość między ludźmi a kotami jest co najmniej tak stara, jak początki rolnictwa, które rozwinęło się na obszarze Żyznego Półksiężyca około 12 000 lata temu. Starożytni Egipcjanie mogli oswoić dzikie koty jakieś 6000 lat temu.

W czasie panowania kolejnych dynastii stworzono miliony mumii tych zwierząt. Wcześniejsze badania genetyki starożytnych kotów bazowały na DNA mitochondrialnym (które jest dziedziczone tylko przez linię matki) zaledwie trzech zmumifikowanych egipskich kotów.

Zespół Geigl bazował na tych spostrzeżeniach, ale znacznie rozszerzył swoje badania. Naukowcy przeanalizowali DNA mitochondrialne ze szczątków 209 kotów z ponad 30 stanowisk archeologicznych. Próbki datowane od mezolitu – okresu tuż przed nastaniem rolnictwa, kiedy ludzie prowadzili życie łowców i zbieraczy – aż do XVIII wieku.

Koci podróżnicy

Populacje kotów rozwijały się zdaniem naukowców dwoma falami. Bliskowschodnia grupa rozprzestrzeniła się wśród wczesnych rolniczych społeczności wschodniego Morza Śródziemnego.

Według powszechnej opinii archeologów gromadzone przez rolników ziarna przyciągały gryzonie, które z kolei były atrakcyjną zdobyczą dla kotów. Dostrzegając korzyści z kotów żyjących w okolicy spichlerzy, ludzie zaczęli je oswajać.

Tysiące lat później koty pochodzące od egipskich przodków, szybko rozprzestrzeniły się w całej Eurazji i Afryce.

Mitochondrialny rodowód powszechny wśród egipskich (zmumifikowanych) kotów, obserwowany od końca IV wieku p.n.e. do IV wieku naszej ery występuje również u kotów w Bułgarii, Turcji i Afryce subsaharyjskiej w tym samym czasie. Podróżując przez morza, prawdopodobnie starożytni zabierali ze sobą koty, aby utrzymać gryzonie pod kontrolą.

Zespół naukowców nalazł również ślady tej samej linii DNA na obszarach zamieszkałych przez wikingów w północnych Niemczech pomiędzy VIII a XI wiekiem naszej ery. Do tej pory nawet nie wiedzieliśmy o tym, że wikingowie mieli koty.

Zespół Geigl przeanalizował również sekwencje DNA jądrowego, które odpowiedzialne są za klasyczne pręgowane umaszczenie dzisiejszych kotów. Okazało się, że mutacja odpowiedzialna za zmianę pojawiła się dopiero w okresie średniowiecza.

Jednak problemem w dalszych badaniach nad rozwojem linii genetycznych kotów są głównie pieniądze – analizy współczesnej genomiki kotów są mało popularne, dlatego badania te pozostają daleko w tyle względem tych dotyczących psów.