Czy na pewno wszystko co pamiętasz jest prawdą?

Nasze wspomnienia nie są tak wiarygodne, jak sądzimy. Fałszywe wspomnienia, czyli wspomnienia zdarzeń, które w rzeczywistości nie wystąpiły, mogą dotknąć każdego z nas – począwszy od mylnie zapamiętanych mało istotnych imprez w liceum, po pamięć o dokonanym morderstwie, czy napaści.

Jak te wspomnienia się tworzą i dlaczego tak uparcie wierzymy, że są prawdziwe? Psychologia i neurologia ma na to odpowiedzi, ale pewne aspekty zjawiska nadal pozostają tajemnicą.

Według badań przeprowadzonych na Uniwersytecie Northwestern, kiedy przypominamy sobie jakieś wspomnienie, utrwalamy w naszym umyśle nie tyle obraz tego wydarzenia, co jego przywoływaną wizję. Za każdym razem, gdy przywołujemy nasze wspomnienia, mogą one zostać zaburzone przez pojawiające się myśli, lub emocje. Drobne zmiany, pojawiające się przy wielokrotnym przypominaniu sobie jednego wydarzenia, mogą niczym kula śnieżna urosnąć do olbrzymich rozmiarów kłamstwa, w które święcie będziemy wierzyć, jak w nasze własne doświadczenia.

Wspomnienia powstają w mózgu w procesie formowania się szczególnego białka, które może być reformowane za każdym razem, gdy przywołujemy wydarzenie w naszej pamięci.

Tworzenie fałszywych wspomnień opiera się głównie na wizualizacji obrazów. Badania wykonane na Uniwersytecie Northwestern wykazały, że gdy poproszono uczestników o wyobrażenie sobie konkretnego obrazka, z czasem badane osoby zaczęły utożsamiać wygenerowany obraz z tym, który faktycznie był im pokazany. Barwnie i wyraziście przedstawione nam zdarzenie może zostawić ślad w pamięci podobny do faktycznie doświadczonych.

Naukowcy twierdzą, że wiele ze wspomnień odnoszących się do naszego codziennego życia jest fałszywa, ponieważ nasze spojrzenie na świat nieustannie się zmienia. Jeśli we wspomnieniu istnieje jakaś luka, nasz umysł wypełni ją aktualnym stanem wiedzy, oraz w oparciu o nasze oczekiwania i aktualne przekonania.

Silne emocje związane z wydarzeniem mogą również zaburzać przywoływany obraz. Na przykład w sytuacji, gdy w szkole obawialiśmy się oblania egzaminu np. podczas testów kompetencji, z matematyki, możemy faktycznie zapamiętać, że go nie zdaliśmy w czasie, gdy w rzeczywistości mogło chodzić o zupełnie inny przedmiot.
Na powstawanie fałszywych wspomnień może wpływać wiele czynników. Jednym z nich jest na przykład palenie marihuany. Badania opublikowane w marcu tego roku wykazały, że częste używanie konopi generuje większe ryzyko wytworzenia fałszywych wspomnień niż u osób, które nie palą. Długotrwałe stosowanie substancji zakłóca mechanizmy pamięci i monitorowania rzeczywistości, które pozwalają nam odróżnić prawdziwe i wyimaginowane zdarzenia.

Elizabeth Loftus, psycholog poznawczy i znawca ludzkiej pamięci, wykonała rozległe badania na temat zjawiska fałszywych wspomnień. W jednym z badań przekonała jedną piątą uczestników, że mieli wspomnienie zgubienia się w centrum handlowym jako dziecko, stosując szereg sugestii i implikacji. Ten przykład wydaje się jednak na tyle prosty, że jest prawdopodobne, iż faktyczne wielu z nas doświadczyło tego w dzieciństwie. Jednak w innych badaniach udało się przekonać uczestników, że jako dzieci prawie utonęli, zostali zaatakowani przez zwierzę, lub że byli świadkiem opętania.

Loftus w swoich badaniach powołuje się również na sprawę sądową, przy której miała okazję pracować. Ofiara gwałtu początkowo zidentyfikowała zdjęcie mężczyzny jako “najbardziej zbliżone wyglądem” do gwałciciela, następnie w sądzie oskarżyła mężczyznę o bycie rzeczywistym gwałcicielem, twierdząc, że jest w 100 procentach pewna, że to on. Oskarżony został skazany na więzienie, później jednak dziennikarze śledczy przyglądnęli się sprawie i ostatecznie zidentyfikowano prawdziwego sprawcę. To podnosi kwestię powoływania się na relacje świadków, jako dowód w sądzie.

Ostatecznie wspomnienia są po prostu serią zmysłowych i emocjonalnych refleksji na temat przeszłych zdarzeń, które są zamazane przez wyobraźnię, pojawiające się niejasności, obecne przekonania, wiedzę i upływ czasu. Liczne badania wykazały, że nawet te najostrzejsze, najbardziej wyjątkowe wspomnienia nie są odporne na zniekształcenia. Należy więc przypuszczać, że każdy z nas nieświadomie doświadczył dziwnego zjawiska fałszywych wspomnień w swoim życiu.