Przyczyny zanieczyszczenia powietrza

Artykuł Sponsorowany 6 lat temu

Przyczyny zanieczyszczenia powietrza – czy znasz je wszystkie?

Przyczyny zanieczyszczenia powietrza w naszym kraju nie są tajemnicą. Od pewnego czasu temat ten powraca regularnie – szczególnie w okresie jesienno-zimowym, kiedy większa część Polski dusi się od smogu. Społeczeństwo z roku na rok jest coraz bardziej świadome zagrożenia i negatywnych skutków, jakie niesie za sobą zanieczyszczone powietrze.

Dopóki zatrucie powietrza pozostawało niewidoczne, nikt nie poruszał tematu przyczyn zanieczyszczenia powietrza, ani tym bardziej nie informował o zagrożeniu. Odkąd zimą smog coraz częściej spowija ulice, wzrosło zainteresowanie tą kwestią i co za tym idzie – świadomość mieszkańców.

WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) pokusiła się o dość prostą definicję zanieczyszczeń powietrza, według której o zanieczyszczeniu możemy mówić w chwili, gdy skład chemiczny powietrza negatywnie wpływa na zdrowie człowieka, a także przyrodę – zwierzęta, rośliny, glebę i wodę.

Najczęściej powietrze zostaje zanieczyszczone przez substancje znajdujące się w każdym stanie skupienia – stałe, gazowe oraz ciekłe. Aby można było mówić o zanieczyszczeniu ich ilość musi przekraczać ich średnią zawartość. Ten rodzaj zanieczyszczeń jest najbardziej niebezpieczny, ponieważ nie ma najmniejszych trudności w przemieszczaniu się, przez co może w szybki i łatwy sposób zatruć bardzo duży obszar.

W ostatnich latach przeprowadzono setki badań, by ujawnić główną przyczynę zanieczyszczenia powietrza. Winą za zaistniałą sytuację obarczane są domowe kotłownie oraz przestarzałe piece, które emitują zbyt wiele szkodliwych substancji do atmosfery przez fakt, że bardzo często spalane są w nich śmieci oraz najniższej jakości, a co za tym idzie – najtańszy, węgiel.

Jednak nie należy zapominać o transporcie, zakładach przemysłowych czy elektrociepłowniach, które również przyczyniają się do wzrostu zanieczyszczeń powietrza w naszym kraju. Warto pamiętać, że fakt, iż smog nie jest widoczny latem, nie oznacza, że problem w cudowny sposób sam opuszcza miasto.

Smog został podzielony na dwa rodzaje:

typu londyńskiego,
typu Los Angeles.

Z zanieczyszczeniami powietrza typu londyńskiego mamy do czynienia zimą. Nazwa wzięła się od niechlubnego zdarzenia, które miało miejsce w 1952 roku od 5 do 9 grudnia. Wówczas cały Londyn spowiła gęsta, czarna mgła, która utrzymywała się nad miastem. Londyńczycy już od jakiegoś czasu mieli problemy ze smogiem, jednak w tamtych czasach mieszkańcy nie byli do końca świadomi, że mgła ograniczająca ich widoczność nie jest zwykłą mgłą, a trującą chmurą zanieczyszczeń powietrza. Nikt nie był gotowy na tak ogromną ilość smogu, przez co brakowało odpowiednich masek, które ochroniłyby drogi oddechowe. Rozdawano wówczas najzwyklejsze maseczki materiałowe, będące bezużyteczne w tamtym okresie. W archiwalnych zapiskach można natrafić na informację, że lekarze doskonale zdawali sobie sprawę z bezcelowości tych działań, a maski rozdawali tylko po to, by uspokoić mieszkańców.

Smog londyński pojawił się i zniknął znienacka, pochłaniając ponad 12 tysięcy ofiar. Zdecydowana większość z nich zginęła na skutek ostrej niewydolności dróg oddechowych, pozostali – w wyniku wypadków drogowych przez ograniczoną widoczność.

Co było przyczyną powstania tak dużego zanieczyszczenia powietrza w Londynie w latach 50-tych? Według badaczy przyczynił się do tego gwałtowny wzrost stężenia pyłu zawieszonego i dwutlenku siarki, które na skutek inwersji temperatur nie mogły zostać rozproszone, przez co zanieczyszczenie powietrza zostało zatrzymanie na poziomie zabudowań.

Ten rodzaj smogu występuje również w naszym kraju, ponieważ jest charakterystyczny dla umiarkowanej strefy klimatycznej, gdzie jesień jest wilgotna, a zima chłodna, czyli sezon grzewczy trwa nawet sześć miesięcy.

Smog typu londyńskiego, nazywany również smogiem kwaśnym lub klasycznym, najczęściej pojawia się w dużych miastach oraz miejscowościach usytuowanych w kotlinach i dolinach, gdzie wiatr nie może rozwiać zanieczyszczeń.

Smog typu Los Angeles jest zanieczyszczeniem fotochemicznym, na które składają się tlenki azotu, węgla oraz węglowodory. Po raz pierwszy wystąpił w Los Angeles, skąd wzięła się jego nazwa. W odróżnieniu od smogu londyńskiego, występuje najczęściej latem i w strefach subtropiklanych. Pojawia się w największych miastach, gdzie natężenie ruchu jest ogromne, szczególnie w okresie bezwietrznych i zarazem gorących dni.

Ten rodzaj zanieczyszczeń powietrza powstaje w wyniku reakcji, które zachodzą pomiędzy węglowodorami i tlenkami azotu, pochodzącymi ze spalin a światłem słonecznym. Produkowane są wówczas silne utleniacze, a wśród nich bardzo niebezpieczne dla zdrowia ludzi – ozon i formaldehyd.

Obecnie w Polsce występują oba rodzaje smogu – w okresie zimowym – typu londyńskiego, a latem – typu Los Angeles. Rozwiązaniem tych problemów byłoby zniwelowanie gęstej zabudowy i udrożnienie tuneli powietrznych w miastach, a także stopniowe ograniczanie ruchu samochodowego i wymiana starego typu kotłów na nowe, ekologiczne odpowiedniki.

W Krakowie od 1 września 2019 roku zacznie obowiązywać całkowity zakaz palenia węglem i drewnem w domowych kotłowniach. Do tego czasu piece powinny zostać wymienione na nowe, w przeciwnym razie mieszkańcy będą musieli zapłacić grzywnę, która może wynieść nawet 5 tysięcy złotych.

W całej Polsce prowadzone są programy dofinansowań do wymiany pieca, które zapewniają pokrycie kosztów związanych z zakupem i montażem nowoczesnego ogrzewania w nawet 50%, w zależności od gminy. Aby otrzymać dotacje należy złożyć stosowny wniosek i wybrać piec, który spełnia przyjęte przez lokalne władze założenia.

Nabór wniosków odbywa się zazwyczaj w pierwszym kwartale roku, natomiast nabór uzupełniający – jesienią. Osoby zainteresowane dofinansowaniem do wymiany pieca powinny się spieszyć – program z roku na rok oferuje coraz mniejszą dotację lub ogranicza ilość przyjętych wniosków, wszystko przez fakt, że zostaje powoli wygaszany. Mieszkańcy, którzy nie zdążą z wymianą pieca w okresie funkcjonowania dofinansowania, będą musieli w całości samodzielnie pokryć koszty, jeśli w ich gminie również zostanie wprowadzony zakaz palenia węglem i drewnem.

Więcej informacji na temat dofinansowania do wymiany pieca znajduje się tutaj.

Warto zaznaczyć, że wysokość dotacji, jej sposób oraz zakres mogą się różnić w zależności od gminy i przyjętych w niej zasad. Niekiedy pod dofinansowanie do wymiany pieca podlegają również instalacje OZE (Odnawialne Źródła Energii), takie jak pompy ciepła, kolektory słoneczne czy fotowoltaika (więcej na temat fotowoltaiki przeczytasz tutaj), a czasami stanowią osobną dotację.

W okresie jesienno-zimowym, kiedy temperatura na zewnątrz spada, wzrasta stężenie zanieczyszczeń powietrza. Spowodowane jest to spalaniem w domowych kotłowniach śmieci i niskiej jakości węgla. Winą obarczane są starego typu kotły, które już kilka sezonów grzewczych temu powinny zostać wymienione na nowe. Nie ma się jednak co dziwić – zmiana instalacji centralnego ogrzewania i zakup nowoczesnego pieca, są bardzo kosztowne i wielu mieszkańców zwyczajnie na to nie stać. Nie zapominajmy również o tym, że samo ogrzanie domu generuje spore koszty, które udaje się zmniejszyć poprzez spalanie najtańszego węgla i śmieci.

Po wymianie pieca na nowy, inwestor musi liczyć się ze wzrostem kosztów za ogrzewanie. Dlatego też w niektórych miastach został wdrożony Lokalny Program Osłonowy, który ma pomóc osobom wymieniającym kocioł na nowoczesny w pokryciu zwiększonych kosztów za ogrzewanie. Po upewnieniu się, że w naszej gminie prowadzone są tego typu dotacje, wniosek należy złożyć w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej po zakończeniu sezonu grzewczego, wraz z wymaganą dokumentacją. Wysokość zwrotu jest zależna od dochodu rodziny oraz ilości osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego.

Skąd pewność, że głównym winowajcom jest domowa kotłownia? Jest to szczególnie widoczne zimą, kiedy temperatura spada mocno poniżej zera. Z wielu kominów wydobywa się intensywny, czarny (toksyczny!) dym, który bardzo często ma nieprzyjemny zapach. Warto zwrócić uwagę na fakt, że jest to powszechny widok, na który wielu z nas już nie zwraca większej uwagi.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka

Po poznaniu przyczyn zanieczyszczenia powietrza, warto zorientować się, jaki wpływ na nasze zdrowie ma smog. Najbardziej niekorzystnie na organizm ludzki działają:

dwutlenek siarki,
ozon,
dwutlenek azotu,
pył zawieszony,
benzo[a]piren.

Zanieczyszczenia powietrza wywołują:

bóle głowy,
uczucie niepokoju,
zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym,
choroby sercowo-naczyniowe,
podrażnienia oczu,
problemy z oddychaniem,
podrażnienia nosa i gardła,
problemy z układem rozrodczym,
choroby ze strony układu oddechowego,
podrażnienia, zapalenia oraz infekcje układu oddechowego,
astmę,
zmniejszoną czynność płuc,
raka płuc,
przewlekłą chorobę obturacyjną płuc,
problemy z wątrobą i śledzioną,
kłopoty z pamięcią i koncentracją,
chorobę alzheimera,
udar mózgu,
stany depresyjne,
zmiany anatomiczne w mózgu.

Skutki zanieczyszczeń powietrza

Wyeliminowanie przyczyn zanieczyszczenia powietrza pozwoli nam uchronić się przed takimi zjawiskami, jak:

efekt cieplarniany,
smog,
kwaśne deszcze,
dziura ozonowa.

Efekt cieplarniany

O efekcie cieplarnianym wiele osób słyszało jeszcze w szkole na lekcjach biologii, kiedy to nauczyciele przedstawiali ten problem, jako powoli postępujący, ale póki co nie zagrażający nam w zbyt dużym stopniu. Od tego czasu jednak sporo się zmieniło. Dążymy do powolnej autodestrukcji, dlatego efekt cieplarniany staje się coraz bardziej widocznym problemem.

Zjawisko to polega na zwiększaniu się temperatury planety, co zostaje spowodowane przez obecność gazów cieplarnianych w atmosferze, a to z kolei przyczynia się do globalnego ocieplenia.

Efekt cieplarniany jest zazwyczaj rozumiany jako wzrost temperatury na Ziemi, który wywołany jest zarówno przez czynniki naturalne, jak i działalność człowieka. Naturalne podwyższenie temperatury (globalne ocieplenie) jest zazwyczaj pomijane, ponieważ ma ono pozytywny wpływ na warunki życia na naszej planecie. Gdyby zjawisko to nie występowało, średnia temperatura na Ziemi wynosiłaby około -20 stopni Celsjusza.

Działalność człowieka w około 95% przyczyniła się do wzrostu temperatury na Ziemi w latach 1906-2005 przy jej powierzchni o 0,74 ± 0,18 stopni Celsjusza.

Smog

Smog jest nienaturalnym zjawiskiem atmosferycznym, w którym na skutek działalności człowieka doszło do znacznego zanieczyszczenia powietrza.

W skład smogu wchodzą pyły oraz związki chemiczne, które w połączeniu z dużą wilgotnością, stają się bardzo niebezpieczne dla zdrowia człowieka. Zanieczyszczenia powietrza przyczyniają się do powstawania wielu chorób ze strony układu oddechowego, takich jak astma, niewydolność płuc, a nawet paraliż układu krwionośnego.

Smog zagraża również kobietom w ciąży, wpływając na zmniejszenie masy urodzeniowej dzieci oraz zwiększając ryzyko ich późniejszego zachorowania na astmę. Szkodliwe związki chemiczne mają wpływ również na rozwój, zdolności zapamiętywania oraz ogólną kondycję organizmu.

Zanieczyszczenia powietrza są szczególnie niebezpieczne dla osób starszych i tych cierpiących na dolegliwości ze strony układu oddechowego. Zbyt duże stężenie szkodliwych substancji może przyczynić się do zaostrzenia dotychczasowych objawów.

Pyły zawieszone występujące w smogu mają właściwości kancerogenne – według danych udostępnionych przez WHO w 2010 roku z powodu roku płuc wywołanego przez smog zmarło na całym świecie 230 tys. osób.

Kwaśne deszcze

O kwaśnych deszczach jest mowa, gdy odczyn pH jest mniejszy niż 5,6, czyli pozostaje kwaśny. Kwasy zostały wytworzone na skutek reakcji wody z pochłoniętymi z powietrza gazami:

tlenkiem azotu,
dwutlenkiem węgla,
dwutlenkiem siarki,
siarkowodorami,
chlorowodorami,
trójtlenkiem siarki.

Kwaśne deszcze mają ogromny wpływ na roślinność. Bezpośrednie działanie widoczne jest w postaci uszkodzonych igieł i liści drzew. Mogą doprowadzać do upośledzenia systemu odżywiania. Najbardziej podatne na negatywne działanie kwaśnych deszczy są drzewa iglaste.

Kwaśne deszcze mogą działać również pośrednio na rośliny poprzez zakwaszenie gleby. Ilość substancji odżywczych zostaje znacznie ograniczona i zastąpiona tymi szkodliwymi dla roślinności. Zmniejszają się również zdolności ochronne roślin przed szkodnikami oraz chorobami.

Zjawisko kwaśnych deszczy wpływa na życie, zdrowie i rozmnażanie się zwierząt, szczególnie tych uzależnionych od zakwaszonych jezior czy danego zbiorowiska roślinnego. Niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb może doprowadzić do wyginięcia gatunku.

Zjawisko to przyczynia się także do uszkodzenia nieożywionych elementów przyrody, takich jak pomniki, budynki czy zabytki – kwaśne deszcze rozpuszczają bowiem cement i wapień.

Dziura ozonowa

Na powstanie dziury ozonowej miało wpływ zjawisko spadku stężenia ozonu w stratosferze. Jego głównym zadaniem jest pochłanianie części promieniowania ultrafioletowego, które dociera do Ziemi. Ma ono negatywny wpływ na żywe organizmy. Może wywoływać oparzenia oraz uszkadzać materiał genetyczny komórek, a także powodować powstawanie zmian nowotworowych na skórze.

Problem pojawiającej się dziury ozonowej powstał w chwili, gdy wręcz masowo zaczęto używać związku zwanego freonem-12 i innych fluoropochodnych etanu i metany, które wykorzystywane są przede wszystkim do produkcji aerozoli.

Ilość ozonu w atmosferze ulega stałemu ubytkowi na poziomie około 0,2% w ciągu roku. Przyczynia się to do powstawania dziury ozonowej, a zjawisko to jest już widoczne również nad Polską.

Podsumowanie

Przyczyny zanieczyszczenia powietrza, pomimo tego, że są znane, jeszcze przez wiele osób bywają ignorowane. Im wcześniej zaczniemy dbać o środowisko, tym lepiej dla naszego zdrowia. Możemy być pewni, że przyszłe pokolenia będą nam za to wdzięczne.