Wszystko o bananach

Jeden z najpopularniejszych punktów naszej owocowej diety – co o nim wiemy?

Banany to ponad 70 gatunków roślin, z których tylko część daje jadalne owoce. Mimo dużych rozmiarów nie są to drzewa lecz byliny, czyli ta sama grupa roślin jak truskawki czy poziomki!

Początkowo rosły jedynie w południowo-wschodniej Azji, głównie w Indiach. Zostały przywiezione z Azji Mniejszej do Afryki przez arabskich zdobywców w 327 p.n.e., którzy nadali im nazwę „banan” od słowa oznaczającego palec. Następnie europejscy odkrywcy i misjonarze przynieśli je ze sobą do Nowego Świata na Karaiby, gdzie zdominowały uprawy.

Masowa produkcja bananów rozpoczęła się na początku XIX wieku, jej największy boom to koniec lat ‘80 tych XIX wieku. Od tego czasu banany stanowią jeden z największych rynków produkcyjnych świata.

Rozwój bananowych imperiów

Przed 1870 większość terenów na Karaibach, na których zaczęto uprawiać banany, była wcześniej używana do uprawy trzciny cukrowej. W tym czasie wilgotne, bagniste ziemie tych terenów zaczęły być osuszane a wilgotne lasy wycinane pod kątem mono upraw bananów.

W początkowych latach bananowego biznesu handel owocem był tak intratny, że szef środkowo amerykańskiej firmy United Fruit zawarł małżeństwo z córką ówczesnego prezydenta Kostaryki, aby zyskać przywileje do prowadzenia biznesu. Pozwoliło to zacząć nabywać inne firmy sadownicze w kraju.

Kiedy w latach ’50 XX wieku demokratycznie wybrany rząd Gwatemali zagroził monopoliście, United Fruit przekonała CIA do obalenia władzy w kraju!

CIA umieściło na czele rządu prawicowego dyktatora lojalnego United Fruit, zabezpieczając pozycję firmy w Gwatemali.

Obecnie dwie trzecie światowej produkcji tych owoców pochodzi z tzw. republik bananowych – Ekwadoru, Kostaryki, Filipin, Kolumbii i Gwatemali. Banan jest czwartą najczęściej uprawianą rośliną na świecie!

Bananowa zagłada

Najpoważniejszym zagrożeniem dla bananowego biznesu jest jednak natura.

Pierwszą zauważalną chorobą owoców była pleśń o nazwie Fusarium (znana również jako tzw. choroba panamska), która atakowała korzenie odmiany Gros Michel. Do lat ’60 była to główna odmiana sprzedawana na całym świecie. Zapewne mało kto z was miał okazje go kiedykolwiek próbować. Ponoć w sowim smaku był słodszy i bardziej kremowy.

W latach ’20 pojawiła się kolejna chorobą zwana Sigatosa, która atakowała roślinę grzybami z powietrza. Finalnie naukowcy opracowali odmianę banana, która była odporna na Fusarium – Giant Cavendish, która zdominowała współczesny rynek bananów od lat ’50-tych XX wieku.

Hodowcy wybrali tę odmianę jako nową wiodącą uprawę ze względu na odporność na chorobę panamską. Co jednak istotne odmiana ta wydaje „niepłodne” nasiona. Oznacza to, że od lat ‘50 kolejne rośliny są klonami samych siebie. Brak bioróżnorodności powoduje, że roślina nie jest w stanie przystosować się do ewentualnych zmian.

W ostatniej dekadzie pojawia się jednak nowy, bardziej zjadliwy szczep choroby panamskiej, na którego tym razem Cavendish nie jest odporny. Oczekuje się, że grzyb dotrze do Ameryki Łacińskiej w ciągu 5 do 10 lat, może 20.

Jedną z przyczyn rozprzestrzeniania się choroby są stosowane przez producentów praktyki upraw. Mimo zalecanych kwarantann producenci stale reprodukują osłabione odmiany. Obecnie nie ma sposobu, aby skutecznie zwalczać chorobę panamską, nie ma również odmiany, którą można by zastąpić Cavendisha.

Populacja banana, która zdominowała światowy rynek stoi więc pod znakiem zagrożenia. Rozwiązaniem mogą być mutacje generyczne i wyhodowanie odpornych na grzyby bananów, wykorzystanie w hodowli „przyjaznych” grzybów lub korzystanie z ekologicznych praktyk hodowli.

Korzyści zdrowotne bananów

Utrata bananów byłaby dużym ciosem dla konsumentów. Banany są bowiem spożywczą „kopalnia złota”. Stu gramowy owoc zawiera zaledwie 110 kalorii i śladowe ilości tłuszczu. Są one bogate w witaminę B6, która pomaga zwalczać infekcje i jest niezbędna do syntezy hemu zawartego w hemoglobinie.

W ostatnich latach wzrasta liczba doniesień o ich zdrowotnych korzyściach, w tym w zwalczaniu brodawek, depresji i porannych mdłości. Owoc może obniżyć ryzyko zawału serca i udaru mózgu, jest częścią diety zdrowego serca i potencjalnie może nawet zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka.

Jeden średni banan (ważący ok. 118 g) zawiera następujący zestaw składników odżywczych:

• Potas: 9% ZDS (zalecanego dziennego spożycia)
• Witamina B6: 33% ZDS
• Witamina C: 11% ZDS
• Magnez: 8% ZDS
• Miedź: 10% ZDS
• Mangan: 14% ZDS
• Węglowodany: 24 gramów.
• Włókna: 3,1 g.
• Białko: 1,3 g.
• Tłuszcz: 0,4 g.

Banany są bogate w włókna o nazwie pektyny a zarówno one jak i błonnik, którego również mnóstwo w bananach, są odpowiedzialne za regulowanie poziom cukru we krwi po posiłku i zmniejszają apetyt, spowalniając opróżnianie żołądka. Banany powodują, że czujemy się przez długi czas nasyceni i nie potrzebujmy sięgać po kolejne przekąski. Dodatkowo niektóre badania sugerują, że pektyny mogą chronić przed rakiem jelita grubego.

Owoce są także bogate w błonnik. Wykazano związek między spożywaniem błonnika z owoców i warzyw a utrzymaniem niskiej masy ciała i utratą nadwagi.

Bogaty w potas owoc może pomóc obniżyć ciśnienie krwi, a ludzie, którzy jedzą dużo potasu mają aż do 27% mniejsze ryzyko choroby serca.

Jako dobre źródło dietetycznego potasu, banany mogą być szczególnie korzystne dla utrzymania zdrowia nerek. Jedzenie bananów kilka razy w tygodniu może zmniejszyć ryzyko choroby nerek nawet o 50%.

Banany zawierają duże ilości magnezu, który jest również ważny dla zdrowia serca.

Zawierają kilka rodzajów silnych przeciwutleniaczy m. in. katechiny, które mogą przyczynić się do zmniejszenia uszkodzeń spowodowanych działaniem wolnych rodników i obniżyć ryzyko wystąpienia niektórych chorób.

Banany są często określane jako doskonała żywność dla sportowców, w dużej mierze ze względu na zawartość składników mineralnych i łatwo przyswajalne węglowodany. Jedzenie bananów może pomóc zmniejszyć skurcze mięśni związane z wysiłkiem fizycznym i pojawiający się po nim ból.

Ciemna strona bananowego biznesu

Należy jednak pamiętać również o ciemnej stronie bananów – większość światowej produkcji kontrolowana jest przez 5 globalnych firm, lokujących swoje uprawy w ubogich krajach. Koncerny te kontrolują światową cenę tych owoców, niszcząc mniejszych przedsiębiorców.

W celu utrzymania konkurencyjnej ceny zmuszają swoich pracowników z krajów rozwijających się do pracy w skandalicznych warunkach za minimalne płace.

Jak informują organizacje promujące uczciwy handel – banany są tanie ponieważ ich produkcja opiera się na niesprawiedliwych warunkach pracy. Hurtownicy i sklepy dążąc do najniższych cen pogłębiają ten galopujący problem.

W efekcie w całej Polsce nie da się kupić ani ekologicznych ani faire trade-owych bananów.

Więcej na ten temat możecie przeczytać tutaj: www.fairtrade.org.pl/ciemna_strona_banana