Kamień z Rosetty – obelisk, który rozwiązał tajemnicę egipskich hieroglifów

Ważący 762 kg bazaltowy blok odkryty w wodach portu Rosette jest kluczem do współczesnego rozumienia starożytnych egipskich hieroglifów.

Kamień, odkryty w 1799 roku przez żołnierzy armii francuskiej pod dowództwem Napoleona, zawiera ten sam tekst zapisany w trzech różnych systemach: starogreckim, demotyką i hieroglifami. To dzięki tym fragmentom tekstu udało się po raz pierwszy odczytać znaczenie ukryte w hieroglifach.

Obecność francuzów w w Egipcie związana była z wojnami napoleońskimi i próbami odcięcia Anglików od ich kolonii w Afryce i Azji.

Podczas budowy fortu w pobliżu delty Nilu, w mieście Rashid (zwanym również Rosetta), natknięto się na obelisk liczący 114,4 cm wysokości, 72,3 cm szerokości i 27,9 cm grubości. Był to jeden z wielu starożytnych przedmiotów odkopanych przez wojska Napoleona. Francuski dowódca, spodziewając się możliwych odkryć, zabrał ze sobą do Egiptu aż 187 naukowców.

Kamień był jednak zbyt duży aby bezpiecznie przemieścić go gdziekolwiek, dlatego gdy w 1801 roku Brytyjczycy pokonali Francuzów zdobyli również obelisk. W kolejnym roku kamień został przetransportowany do British Museum do Londynu, gdzie znajduje się do dzisiaj. W tym czasie nie zdawano sobie jeszcze sprawy z wagi odkrycia.

Tajemnica hieroglifów

Umiejętność posługiwania się hieroglifami zanikła na początku naszej ery. Kilku arabskich historyków podejmowało próby ich rozszyfrowania na przełomie IX i X wieku, jednak przez brak wystarczającej ilości źródeł byli skazani na porażkę.

Fascynacja dawnym językiem jednak nie znikła, europejscy naukowcy próbowali go zrozumieć od epoki renesansu. Dopiero jednak przełomowe odkrycie pozwoliło uzyskać jakiekolwiek rezultaty. W XIX wieku lingwiści byli w stanie zrozumieć starożytną grekę tekst z kamienia zapisany w tym języku przetłumaczono już w 1803 roku.

Wkrótce również udało się ustalić, że drugi nie hieroglificzny język to zapis potocznej mowy starożytnego Egiptu. Naukowcy znaleźli podobieństwa do powstającego równolegle w Egipcie języka koptyjskiego.

Wkrótce Antoine-Isaac Silvestre de Sacy rozszyfrował pierwsze słowa demotyki, m. in. imiona Aleksandra Wielkiego i Ptolemeusza. Mimo iż de Sacy odczytał zaledwie kilka imion zasugerował, że hieroglify mogą być zapisem zgłosek a nie całych wyrazów. Na tym jednak jego odkrycia się zakończyły.

Kolejnym krokiem w rozszyfrowaniu zagadki było ustalenie pewnych podobieństw w tekście zapisanym greką i demotyką. Nikt jednak nie przypuszczał jeszcze wtedy, że mogą to być te same teksy zapisane w innych językach.

Rozwiązanie zagadki

Ostatecznie zagadkę udało się rozszyfrować genialnemu francuskiemu lingwiście Jean-Francois Champollionowi. Rozległa wiedza z dziedziny lingwistyki pomogła mu w odszyfrowaniu znaków starożytnych Egipcjan.

Znał bowiem aż 16 języków, m. in. greki, łacinę, hebrajski, arabski, syryjski, koptyjski. Rozpoczął też naukę starochińskiego. Gdy ogłosił rozszyfrowanie egipskiego zapisu miał zaledwie 32 lata. Obserwując podobieństwa w tekstach udało mu się potwierdzić fonetyczny charakter hieroglifów i ustalić zestaw znaków służących do zapisu imienia „Kleopatra”.

Odkrycie okazało się słuszne, sam Champollion był tak olśniony swoimi wynikami, że przez 5 dni pozostawał nieprzytomny w dziwnego rodzaju letargu. Następnie opierając się na swoich założeniach dokonał przetłumaczenia tekstu hieroglifów. Zajęło mu to jednak aż 20 lat, tłumaczenie upublicznił w 1822 roku.

Obecne wiemy, że na obelisku zapisano ten sam tekst w trzech językach. Tak aby był on zrozumiały dla egipskich podwładnych. Był to bowiem dekret wydany w 196 roku p.n.e z okazji pierwszej koronacji faraona Ptolemeusza.

W tym czasie to greka była oficjalnym językiem urzędowym, demotyka stanowiła jednak powszechną formę zapisu języka mówionego. Hieroglify niezrozumiałe dla większości Egipcjan, były wyłącznie językiem kapłanów.

Tekst zapisany na kamieniu stanowi opis wspaniałych czynów jakie dla Egiptu dokonał umiłowany władca.

Wiedza na temat hieroglifów zdobyta podczas badania obelisku stanowiła podstawę do późniejszego zrozumienia staroegipskiego pisma. Dzięki wytrwałości i dwudziestoletniej pracy egiptologów możemy w końcu odczytać teksty jeden z największych ziemskich cywilizacji jakie kiedykolwiek powstały.