Na granicy geniuszu i obłędu. Czy chorzy psychicznie są bardziej twórczy?

Wielu znanych artystów cierpiało na choroby psychiczne. Wśród nich znajdowali się malarze, pisarze, poeci czy nawet gwiazdy popu. Czy rzeczywiście osoby kreatywne są bardziej podatne na zaburzenia psychiki? Co mówi o tym nauka?

Poznawczo o twórczości

Twórcze osoby charakteryzują się specyficznymi cechami poznawczymi. Choć mit „roztargnionego artysty” ciągle pokutuje w świadomości społeczeństwa, badania raczej mu przeczą – twórca w fazie opracowywania pomysłu jest wyjątkowo skoncentrowany. Ma jednak problemy z wykonywaniem dwóch zadań na raz. Osłabiony filtr uwagi może mu paradoksalnie pomagać gromadzić nowe i ciekawe informacje, które wykorzystuje w procesie wytwarzania oryginalnego dzieła.  Ważna jest także wyobraźnia i umiejętność tworzenia wizualizacji – cechowało się nią wielu przyrodników, badających mikroświat atomów i cząsteczek, choćby Einstein czy Kekule. Ponadto, osoby twórcze mają dobrze rozwinięte zdolności metapoznawcze: doskonale nadzorują i kontrolują swoje działanie.

Zaburzenia afektywne – najczęstsza choroba artystów

Badacze nie mają wątpliwości: istnieje duża korelacja między twórczością, a zaburzeniami nastroju. Osoby cierpiące na chorobę dwubiegunową lub depresję, często zapisują się w pamięci potomnych wartościowymi dziełami. Do artystów cierpiących na zaburzenia afektywne należał między innymi Edvard Munch, czołowy norweski przedstawiciel ekspresjonizmu. Depresja i zaburzenia lękowe, z którymi walczył przez lata, znajdowały ujście w ciemnych kolorach i poruszających postaciach z jego obrazów. Na chorobę dwubiegunową cierpiała także pisarka Virginia Woolf (choć niektórzy naukowcy twierdzą, że była to schizofrenia). Do innych twórców z zaburzeniami nastroju możemy zaliczyć Piotra Czajkowskiego, Honore de Balzaca czy Lwa Tołstoja. Co ciekawe, o ile w przypadku choroby dwubiegunowej mania jest czynnikiem sprawczym twórczości, o tyle depresja może być nie tylko jej przyczyną ale i skutkiem – długie uzewnętrznianie się na łamach dziennika czy autoanaliza u niektórych, zamiast przynieść korzyści, wywołały nastroje depresyjne.

Schizofrenia i zaburzenia osobowości – pomagają w stworzeniu dzieła?

Również schizofrenia koreluje z twórczością. W tym przypadku rzadziej mamy jednak do czynienia z wielkimi dziełami i znanymi artystami. Przeważnie twórczość ma charakter terapeutyczny i pomaga oswoić własne wizje i lęki. Chorzy na schizofrenię często stosują maszkaronizacje postaci na swoich rysunkach, pomijają części ciała lub tło, a inne elementy uwypuklają. Podobnie jest u osób, u których zdiagnozowano schizotypowe zaburzenie osobowości. Ich oryginalny styl, skłonności do zaklinania rzeczywistości, myślenie magiczne czy dziwactwa percepcyjne, również przyczyniają się do zainteresowania twórczością, jednak rzadko kończą się dziełem na miarę geniusza.

 

Na podstawie:

• Kępiński, A Schizofrenia. Wydawnictwo Literackie, Kraków, 2011.
• Nęcka, E Psychologia twórczości. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2012.
• Pałuba, M Twórczość chorych psychicznie. [w:] : Bilikiewicz A, Pużyński S, Rybakowski J, Wciórka J (red.) Psychiatria. Tom III. Terapia. Zagadnienia etyczne, prawne, organizacyjne i społeczne. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław, 2002