Jak rozpoznać, że ktoś kłamie?

Poradnik, jak rozpoznać oszusta.

Niebezpieczeństwo ataków terrorystycznych staje się niestety coraz bardziej realnym zagrożeniem, nawet w naszym kraju.

W Stanach Zjednoczonych jest to o wiele bardziej widoczne. Aby lepiej radzić sobie z wyłapywaniem terrorystów służby specjalne zleciły psychologom badania na temat rozpoznawania podejrzanych zachowań wśród ludności. W efekcie szczegółowej analizy powstał rodzaj podręcznika w wykrywaniu oszustów, służący jako rekomendacje dla służb mundurowych. Szczegółowy opis metod został opublikowany na łamach American Journal of Forensic Psychiatry.

Jak rozpoznać czyjeś nieczyste zamiary?

Osoby planujące nielegalne działania starają się udzielać jak najmniej rozbudowanych odpowiedzi podczas rozmowy.

Badania pokazały, że przesłuchiwani starali się podawać tylko ogólne, podstawowe informacje. Jednocześnie co jakiś czas udzielając spontanicznych uzasadnień dla swoich informacji, mimo iż nie byli o to proszeni. Zwykle przed udzieleniem odpowiedzi powtarzają na głos pytanie, prawdopodobnie po to, by zyskać czas na przemyślenie odpowiedzi.

Podczas rozmowy z podejrzaną osobą można zauważyć, że studiuje ona reakcję rozmówcy, jakby chcąc sprawdzić, czy uwierzył on w prezentowane informacje.

Często spowalniają tempo swojej wypowiedzi, ponieważ potrzebują czasu do namysłu oraz analizy reakcji rozmówcy. Kiedy już ułożą sobie w głowie opowieść, opowiadają ją na jednym wydechu. Wydaje im się, że powolne tempo może wzbudzać podejrzenia – starają się więc nadrobić spowolnienie przyśpieszeniem tempa opowieści.

„Dla przeciętnej osoby nie będzie miało to znaczenia, w jakim tempie odpowiada. Uczciwe osoby nie będą dokonywać nagłych zmian w tempie wypowiedzi” komentuje swoje wnioski R. Edward Geiselman autor badania.

Osoby planujące oszustwo częściej zaciskają usta, udzielając odpowiedzi na drażliwe kwestie, częściej też bawią się włosami i głaszczą się po głowie. Gesty wykonywane rękami w stronę samego siebie są oznaką kłamstwa, gesty wykonywane do zewnątrz nie.

Osoby, które nie mają nic do ukrycia zapytane o szczegóły, będą zaprzeczać, że kłamią i udzielać więcej informacji. Osoby, które coś ukrywają, będą unikać dostarczania większej ilości informacji.

Prawdomówne osoby zapytane o coś trudnego często będą odwracać wzrok, ponieważ udzielenie odpowiedzi wymaga od nich skupienia, kłamca odwróci wzrok tylko na chwilę, jeśli w ogóle to zrobi.

Geiselman zaleca również stosowanie następujących technik, aby wykryć kłamstwo: prosić podejrzanych o opowiadanie swojej historii od końca i udzielenie tak kompletnych i szczegółowych informacji, jak tylko to będzie możliwe.

Jest to technika wywiadu poznawczego opracowana przez psychologa. Takie zachowanie ma na celu „zwiększenie obciążenia poznawczego” – profesjonalny kłamca będzie znajdować się pod silnym obciążeniem, starając się jednocześnie trzymać swojej historii i analizując reakcje rozmówcy.

Zadawanie pytań otwartych w celu wydobycia jak największej ilości szczegółów: „czy możesz powiedzieć coś więcej na temat…” lub „opowiedz mi dokładnie o…”. Należy zaczynać od pytań ogólnych, a następnie przejść do szczegółowych.

Nie należy przerywać kłamcy, lepiej dać czas na swobodną wypowiedź, zachęcając do rozwijania historii chwilami ciszy.

Geiselman przyznaje, że wykrycie kłamstwa i niebezpiecznych zamiarów jest trudne. Swoje metody testował jednak na setkach studentów z UCLA. W efekcie opracował program treningowy, pozwalający na wyłapanie kłamców.

„Można nauczyć się lepszego wykrywania oszustów” komentuje psycholog.

Pracując z oficerami wywiadu Marines, przeszkoleni wojskowi byli w stanie wykrywać niezwykle dokładnie kłamców. Zwykli studenci, z którymi pracował na uniwersytecie, mieli dokładność na poziomie zaledwie 53%.

„Wiele osób uważa, że jest w stanie wykryć kłamców bez szkolenia, jednak nie zawsze jest to związane z ich rzeczywistymi zdolnościami. Szybkie i powierzchowne szkolenie może prowadzić z kolei do nadinterpretacji i gorszych wyników niż przy zastosowaniu intuicji”.

Techniki przesłuchań opracowane przez psychologa są zdaniem twórcy możliwe do zastosowania również w środowisku niekryminalnym.