Od gimnastyki do sterydowych potworów, czyli jak rozwijała się kulturystyka

Historia kulturystyki jako prezentowania „męskości” przechodziła przez kilka etapów. Na przełomie trzech stuleci rozwoju tej dyscypliny, zmienił się wygląd uprawiających ją sportowców oraz – co za tym idzie – wizerunek „idealnego mężczyzny”.

Atletyczne początki

Początki kulturystyki to koniec XIX wieku w Europie. Rozwój dyscypliny zbiegł się w czasie z pojawieniem się fotografii. Pozwoliło to na dystrybucję efektownych wizerunków muskularnych mężczyzn do odbiorców na całym świecie.

Pierwszym znanym kulturystą w historii był Niemiec Eugen Sandow (urodzony w 1867). Rozpoczął karierę będąc zatrudnionym przez Oscarda Attila, w miejscowym music-hallu jako zawodowy strongman. Biorąc Sandowa pod swoje skrzydła Attila pomógł podopiecznemu przekształcić jego gimnastyczne ciało w atletę z prawdziwego zdarzenia.

Razem z Sandowem narodziła się kulturystyka. Mężczyzna zachwycał publiczność podczas pokazów, na których demonstrował swoją siłę lub tylko stał jako „żywa rzeźba”. Jego wizerunek był również reprodukowany na licznych pocztówkach i kartach okolicznościowych, często występując przyodziany wyłącznie w imitację laurowego listka.

Światowe tourne realizowane pod hasłem prezentacji „niedoskonałej rozwiniętego mężczyzny na świecie” ugruntowały jego sławę. Jako atut podkreślano proporcjonalną, zbliżoną do greckiej budowę ciała mężczyzny.

W 1898 roku, kiedy rozpoczął wydawanie magazynu „Kultura fizyczna”, był najsłynniejszym żyjącym ówcześnie na ziemi człowiekiem. Jako jeden z pierwszych w historii marketingu sygnował swoim nazwiskiem produkty.

Sandow był również organizatorem pierwszego na świecie konkursu kulturystycznego, który odbył się w 1901 roku. Zrealizowany w Londynie „wielki konkurs”, okazał się być ogromnym sukcesem, przyciągając do kulturystyki rzesze entuzjastów. Pierwszy konkurs w Stanach Zjednoczonych odbył się trzy lata później w 1904 roku, nagrodą była kwota tysiąca dolarów, która w tamtych czasach stanowiła znaczną kwotę.

Wkrótce pojawiali się również inni – Earle Liederman autor jednej z pierwszych książek instruktażowych dla kulturystów, Finn Hatheral pionier w sztuce pozowania, Ralph Parcaut nagradzany zapaśnik i późniejszy autor książek o kulturze fizycznej czy Alan P. Mead wielokrotnie nagradzanym kulturysta, który odniósł sukces mimo braku nogi, którą utracił podczas I wojny światowej. Wielu z ich robiło później karierę jako gwiazdy filmowe czy modele.

Bohaterowie pop kultury

Kulturystyka stała się bardziej popularna w latach ’50-tych i ’60-tych wraz z zaangażowaniem się w zjawisko profesjonalnych „ciężarowców” i mistrzów gimnastyki. Jednocześnie rozpoczęła się popularyzacja treningu mięśniowego, szczególnie za sprawą kulturysty Joe Weidera, którego reklamy umieszczane w komiksach, zachęcały wielu młodych mężczyzn do podejmowania treningu, w celu poprawy aparycji i upodobnienia się do komiksowych super bohaterów. Angażowanie kulturystów do produkcji filmowych było kolejnym krokiem w stronę popularyzacji dyscypliny wśród sportowców.

Rozwój przemysłu związanego z kulturystką (sprzętu sportowego, dodatków dla trenujących) szło w parze z pojawieniem się międzynarodowych organizacji przeprowadzających konkursy tj. Międzynarodowa Federacja Kulturystyki i Fitnessu (IFBB) czy Unia Atletów Amatorów, pozwalając na wejście do świata tego lukratywnego sportu również amatorom.

Tytuł profesjonalnego kulturysty otrzymuje się po uzyskaniu nagrody w amatorskich zawodach, dopiero od tego momentu można startować w konkursach z nagrodami pieniężnymi.

Celem profesjonalnych zawodów jest jak najlepsze rozwinięcie (i utrzymanie) estetycznego, symetrycznego i zbalansowanego ciała. W przeciwieństwie do konkursów strongmentów (gdzie ważna jest fizyczna siła) czy olimpijskiego podnoszenia ciężarów (gdzie liczy się również technika), zawody kulturystów skupiają się na ocenie samego stanu mięśni, ich wielkości i proporcji.

Mass monsters

W latach ’70-tych dyscyplina rozwinęła swoją popularność głównie za sprawą kariery Arnolda Schwarzeneggera. Mimo charyzmy i wpływu, jaki wywarł on na kulturę masową, kulturystyka zaczęła powoli stawać w obliczu problemu legitymizacji jako dziedziny sportowej. Poza środowiskiem kulturystyka zaczęła być odbierana jako płytka dziedzina zarezerwowana dla bezmózgich mięśniaków. Taki zwrot miał również związek z pojawieniem się anabolików i ich rosnąca popularnością zarówno wśród kulturystów jak i sportowców innych dziedzin.

Sterydy są również związane z wyłonieniem się nowego typu kulturystów, określanych jako mass monsters – potworów mięśniowych, którym początek dał sam Schwarzenegger (w wywiadach wielokrotnie zaprzecza jednak jakiemukolwiek użyciu sterydów). W tym czasie do gry wchodzą również kobiety, w 1978 roku odbywa się pierwszy konkurs dla pań.

Wynosząc dziedzinę na kolejne granice ludzkiej wytrzymałości w latach ’90-tych pojawili się mężczyźni bijący rekordy masy – Greg Kovacs, Paul DeMayo czy Victor Richards, którzy bardziej niż wynikami w profesjonalnej kulturystyce zasłynęli rekordowymi i nieosiąganymi nigdy wcześniej rozmiarami mięśni i ciała. Spektakularne wyniki miały jednak swoją cenę – Kovacs i DeMayo zmarli nie dożywając pięćdziesiątki…

Ze względu na rosnące obawy o coraz powszechniejsze użycie nielegalnych środków oraz związane z tym koszty zdrowotne sportowców, powstało wiele organizacji, które w odpowiedzi zaczęły promować naturalny bodybuilding. Zwolennicy nowego podejścia chcą również oderwać kulturystykę od jej niekorzystnego wizerunku, prezentując podczas konkursów zawodników o bardziej realistycznym wyglądzie.